Trong bối cảnh các quy định tài chính mới đang dần mở ra cơ hội cho hoạt động nghiên cứu khoa học, nhiều nhà khoa học vẫn cảm thấy lo lắng về việc quản lý tài sản nhà nước. Sự e ngại này chủ yếu xuất phát từ tư duy kiểm toán truyền thống, nơi mà việc ‘thất thoát tài sản nhà nước’ luôn là một vấn đề nhạy cảm.
Đây là nội dung được thảo luận tại hội thảo góp ý cho Dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, do Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội tổ chức tại TP HCM vào ngày 7/6. Tại đây, các chuyên gia và nhà khoa học đã chia sẻ những quan điểm và lo ngại của mình về vấn đề này.
Bà Nguyễn Thị Thu Sương, Trưởng phòng Phát triển Khoa học công nghệ của Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM, đã dẫn chứng một trường hợp cụ thể liên quan đến một dự án nghiên cứu giống lúa mới. Đoàn kiểm toán đã đặt ra câu hỏi về việc ai sẽ là người thu lợi từ việc bán sản phẩm lúa trong quá trình nghiên cứu, khi mà ngân sách đầu tư cho dự án này hoàn toàn từ nhà nước.
Đoàn kiểm toán đã yêu cầu xem xét liệu việc bán sản phẩm có thể được coi là ‘thất thoát tài sản nhà nước’ hay không. Bà Sương cho biết, mặc dù Nghị quyết 193 đã tạo ra cơ chế tài chính cởi mở hơn, nhưng vẫn cần phải thay đổi tư duy kiểm toán để không trở thành rào cản cho sự phát triển của nghiên cứu khoa học.
Bà Sương nhấn mạnh rằng không chỉ Nghị quyết 193 mà cả dự thảo luật sắp tới cũng cần có những điều khoản rõ ràng để hỗ trợ cho công tác nghiên cứu. Nếu không có sự thay đổi trong tư duy kiểm toán, các nhà nghiên cứu sẽ gặp khó khăn trong việc triển khai các dự án của mình.
Tương tự, PGS.TS Hồ Quốc Bằng từ Đại học Quốc gia TP HCM cũng cho rằng việc phối hợp giữa nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp là rất quan trọng. Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng việc định giá sản phẩm khoa học công nghệ vẫn là một thách thức lớn. Nhiều trường và doanh nghiệp ngại ngần trong việc định giá sản phẩm vì sợ bị quy trách nhiệm nếu định giá không chính xác.
Ông Bằng đã đưa ra ví dụ về một doanh nghiệp đặt hàng cho Sở Khoa học và Công nghệ thực hiện một dự án nghiên cứu. Khi sản phẩm hoàn thành, nhà trường sẽ định giá và chuyển giao quyền sử dụng cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, nếu kiểm toán cho rằng việc định giá không chính xác, nhà trường sẽ phải chịu trách nhiệm.
Chuyên gia này cũng nhấn mạnh rằng, theo kinh nghiệm từ các nước khác, khi sản phẩm nghiên cứu hoàn thành, nó nên được chuyển giao ngay cho doanh nghiệp để họ có thể thương mại hóa. Doanh nghiệp sẽ đầu tư thêm vốn và một phần lợi nhuận sẽ được chia cho nhà trường, trong khi nhà nước thu lại vốn thông qua thuế.
Tại hội thảo, ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Kế hoạch Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, đã chỉ ra rằng Dự thảo luật cho phép tổ chức chủ trì tự quyết định về hình thức và phương án thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn trong việc thực thi và nỗi sợ bị kiểm tra, kiểm toán sau này.
Ông Nam Hải cũng thông tin rằng trong bản dự thảo sửa đổi Luật Tài sản công 2025, Bộ Tài chính đề xuất loại bỏ các quy định về quản lý tài sản hình thành từ hoạt động khoa học và công nghệ, và giao cho Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo quy định chi tiết về sở hữu và định giá các kết quả nghiên cứu.
Lê Tuyết
